اللهم صل علی محمد و آل محمد و عجل فرجهم و العن اعدائهم
چرا امیرالمومنین علی(ع) بیعت مردم را پذیرفت؟
علت پذیرش بیعت مردم از سوی امیرالمومنین علی(ع) چه بود؟
امام امیرالمومنین علی(ع) در خطبه شقشقیه، در بیان دلایل پذیرش بیعت مى فرماید: «اگر به خاطر حضور توده هاى بیعت کننده و اتمام حجّت بر من به خاطر وجود یار و یاور نبود و نیز به خاطر عهد و پیمانى که خداوند از دانشمندان و علماى هر امّت گرفته که در برابر پرخورى ستمگر و گرسنگى ستمدیده و مظلوم سکوت نکنند، مهار شتر خلافت را بر پشتش مى افکندم».
امام امیرالمومنین علی(ع) در آخرین فراز از خطبه شقشقیه، دلایل پذیرش بیعت را به وضوح بیان مى کند و اهداف خود را از این پذیرش در جمله هاى کوتاه و بسیار پر معنا شرح مى دهد و در ضمن روشن مى سازد که اگر این اهداف بزرگ نبود، کمترین ارزشى براى زمامدارى بر مردم قائل نبود، مى فرماید: (آگاه باشید! به خدایى که دانه را شکافته و انسان را آفریده سوگند! اگر به خاطر حضور حاضران [توده هاى مشتاق بیعت کننده] و اتمام حجّت بر من به خاطر وجود یار و یاور نبود و نیز به خاطر عهد و پیمانى که خداوند از دانشمندان و علماى هر امّت گرفته که: «در برابر پرخورى ستمگر و گرسنگى ستمدیده و مظلوم سکوت نکنند»، مهار شتر خلافت را بر پشتش مى افکندم [و رهایش مى نمودم] و آخرینش را به همان جام اوّلینش سیراب مى کردم)؛ «اَما والَّذى فَلَقَ الْحَبَّةَ، وبَرَءَ النَّسَمَة(1)، لَولا حُضُورُ الْحاضِرِ(2) وَ قیامُ الْحُجَّةِ بِوجُودِ النّاصِرِ، وَ ما اَخَذَ اللهُ عَلَى الْعُلَماءِ اَنْ لا یُقارّو(3) عَلى کِظَّةِ(4) ظالِم، وَلا سَغَبِ(5) مظلوم، لاَلْقَیْتُ حَبْلَها عَلى غارِبِه(6)، وَلَسَقیتُ آخِرَها بِکأسِ اَوَّلِها».
جمله «لَسَقَیْتُ آخِرَها بِکَاْسِ اَوَّلِها»; (آخرینش را با جام اوّلینش سیراب مى کردم) کنایه از این است: همان گونه که در برابر خلفاى سه گانه گذشته صبر و شکیبایى پیشه کردم، در ادامه راه نیز چنین مى کردم. (7)
ولى به دو دلیل خود را ملزم به پذیرش و قیام کردم، زیرا از یکسو با وجود آن همه ناصر و یاور، حجّت بر من تمام بود و از سوى دیگر خداوند از دانشمندان هر امّتى پیمان گرفته که وقتى بى عدالتى را در جامعه مشاهده مى کنند تا آن حدّ که ظالمان از پرخورى بیمار شده و مظلومان از گرسنگى، سکوت روا ندارند، برخیزند و دست ظالم را از گریبان مظلوم قطع کنند و عدل الهى را در جامعه پیاده نمایند.
این سخن امام امیرالمومنین علی(ع) هشدارى است به همه اندیشمندان و علماى امّتها که وقتى امکانات تشکیل حکومت و اجراى عدل و قسط الهى فراهم گردد، سکوتشان مسئولیّت آفرین است، باید قیام کنند و براى بسط عدالت و اجراى فرمان خدا مبارزه با ظالمان را شروع نمایند. آنها که مى پندارند، تنها با انجام فرایضى همچون نماز و روزه و حج و پاره اى از مستحبّات، وظیفه خود را انجام داده اند، سخت در اشتباهند. اجراى عدالت و حمایت از مظلوم و مبارزه با ظلم ظالم نیز در متن وظایف اسلامى آنان قرار دارد.
سرانجام امام امیرالمومنین علی(ع) در ادامه این سخن و در آخرین جلمة این خطبة داغ سیاسی اجتماعیِ پر معنی، می فرماید: (آری اگر به خاطر دلایل فوق نبود هرگز تن به پذیرش این بیعت نمی دادم و در آن هنگام [در می یافتید که] ارزش این دنیایی شما [با همه زرق و برقش که برای آن سر و دست می شکنید] در نظر من از آب بینی یک بز کمتر است)؛ «و لالفیتم(8) دنیاکم هذه ازهد عندی من عفطة(9)عنز». (10)
در اینجا پاسخ به یک سؤال ضروری است و آن اینکه: ممکن است گفته شود: بنابر عقیده «امامیّه» و پیروان مکتب اهل البیت(علیهم السلام) امام، منصوب از طرف خداوند به وسیله پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) است نه منتخب از سوى مردم: در حالى که تعبیرات بالا که مى فرماید: اگر چنین و چنان نبود من هرگز خلافت را نمى پذیرفتم و از آن صرف نظر مى کردم، تناسب با انتخابى بودن امامت و خلافت دارد.
پاسخ این سؤال با توجّه به یک نکته روشن است و آن این که: امامت و خلافت داراى واقعیّتى است و مقام ظهور و بروزى: واقعیّت آن از سوى خدا و به وسیله پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) تعیین مى شود، ولى ظهور و بروز آن و تدبیر و تصرّف در امور مسلمین و جامعه اسلامى، منوط به این است که در مردم آمادگى وجود داشته باشد و یار و یاروانى براى حمایت از آن بپاخیزند و این جز با بیعت و پذیرش مردم امکان پذیر نیست. به همین دلیل على(علیه السلام) در دوران خلفاى سه گانه یعنى حدود 25 سال ـ خانه نشین بود و در امر خلافت دخالتى نمى کرد در عین این که مقام امامت او که از سوى خدا بود هیچ گونه کمبودى نداشت.
شبیه همین معنا درباره بعضى دیگر از امامان مانند امام صادق(علیه السلام) دیده مى شود که از سوى «ابومسلم» پیشنهاد خلافت به آن حضرت شد و حضرت چون اطمینان به توطئه داشت نپذیرفت. و گاه به امامان پیشنهاد مى کردند که چرا قیام نمى کنید و مقام خلافتى را که از آن شماست بر عهده نمى گیرید؟ در جواب مى فرمودند: «ما یار و یاور به مقدار کافى براى این امر نداریم». (11)، (12)
پی نوشت:
(1) . «نَسَمَه» در اصل به معناى وزش ملایم باد است و گاه به نفس کشیدن یا به خود انسان اطلاق مى شود و در کلام مورد بحث به معناى «انسان» یا «روح» است.
(2) . «حاضر» به معناى «شخص یا چیزى» است که حضور دارد و به گفته ارباب لغت گاه به معناى «قبیله و طایفه بزرگ» نیز آمده است و در کلام بالا به هر دو معنا ممکن است آمده باشد.
(3) . «لایُقارّوا» از ماده «قرار» به معناى «سکون و آرامش» است. بنابراین مفهوم جمله این است که ساکت ننشینند و آرام نباشند.
(4) . «کِظَّة» به معناى «حالت ناراحت کننده اى است که از پرخورى حاصل مى شود» و در جمله بالا «کنایه از تعدّى بر دیگران و غصب حقوق آنان است».
(5) . «سَغَب» در اصل به معناى «گرسنگى» است و لذا به سال هاى قحطى «ذو مسغبه» گفته مى شود و در قرآن مى خوانیم: «اَوْ اِطْعام فى یَوْم ذى مَسْغَبَة» و در کلام امام امیرالمومنین علی(ع) «کنایه از پایمال شدن حقوق مظلومان» است.
(6) . «غارِب» فاصله اى «میان گردن و کوهان شتر» را مى گویند که وقتى مى خواهند شتر را رها کنند معمولا مهارش را به آن محل از پشت مى اندازند.
(7) . شاهد این سخن شعرى است که از آن حضرت در داستان مخالفت «طلحه» و «زبیر» و «فراهم آوردن مقدّمات جنگ جمل نقل شده که فرمود: «فِتَن تَحِلُّ بِهِمْ وَهُنَّ شَوارِعُ تُسْقى اَواخِرُها بِکَاْسِ الاَوَّلِ» اشاره به این که: فتنه هایى در پیش است که همه را در بر مى گیرد و هرکس به سهم خود در آن گرفتار مى آید (بحارالانوار، ج 32، ص 118).
(8) . «اَلْفَیْتُمْ» از ماده «الْفاء» به معناى یافتن چیزى است.
(9) . «عفطة» در اصل به گفته «مقاییس اللغة» به معناى «صداى مختصر است، به همین جهت به عطسه کردن گوسفند یا بز «عفطة» مى گویند و در کلام بالا اشاره به ذرّات آب بینى است که به هنگام عطسه کردن به اطراف پراکنده مى شود. این تفسیرى است که در مقاییس آمده است ولى بعضى دیگر از ارباب لغت به بعضى از صداهاى دیگرى که از حیوان خارج مى شود نیز عفطه گفته اند.
(10) . «عنز» به معناى بز ماده است.
(11) . اصول کافى، ج 2، ص 242. کتاب الایمان و الکفر، باب فى قلّة عدد المؤمنین، ح 4.
(12) . پيام امام امير المومنين عليه السلام، آيت الله العظمى ناصر مكارم شيرازى، دار الكتب الاسلاميه، تهران، 1387 ه. ش، ج 1، ص 397
پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی
علت پذیرش بیعت مردم از سوی امیرالمومنین علی(ع) چه بود؟
امام امیرالمومنین علی(ع) در خطبه شقشقیه، در بیان دلایل پذیرش بیعت مى فرماید: «اگر به خاطر حضور توده هاى بیعت کننده و اتمام حجّت بر من به خاطر وجود یار و یاور نبود و نیز به خاطر عهد و پیمانى که خداوند از دانشمندان و علماى هر امّت گرفته که در برابر پرخورى ستمگر و گرسنگى ستمدیده و مظلوم سکوت نکنند، مهار شتر خلافت را بر پشتش مى افکندم».
امام امیرالمومنین علی(ع) در آخرین فراز از خطبه شقشقیه، دلایل پذیرش بیعت را به وضوح بیان مى کند و اهداف خود را از این پذیرش در جمله هاى کوتاه و بسیار پر معنا شرح مى دهد و در ضمن روشن مى سازد که اگر این اهداف بزرگ نبود، کمترین ارزشى براى زمامدارى بر مردم قائل نبود، مى فرماید: (آگاه باشید! به خدایى که دانه را شکافته و انسان را آفریده سوگند! اگر به خاطر حضور حاضران [توده هاى مشتاق بیعت کننده] و اتمام حجّت بر من به خاطر وجود یار و یاور نبود و نیز به خاطر عهد و پیمانى که خداوند از دانشمندان و علماى هر امّت گرفته که: «در برابر پرخورى ستمگر و گرسنگى ستمدیده و مظلوم سکوت نکنند»، مهار شتر خلافت را بر پشتش مى افکندم [و رهایش مى نمودم] و آخرینش را به همان جام اوّلینش سیراب مى کردم)؛ «اَما والَّذى فَلَقَ الْحَبَّةَ، وبَرَءَ النَّسَمَة(1)، لَولا حُضُورُ الْحاضِرِ(2) وَ قیامُ الْحُجَّةِ بِوجُودِ النّاصِرِ، وَ ما اَخَذَ اللهُ عَلَى الْعُلَماءِ اَنْ لا یُقارّو(3) عَلى کِظَّةِ(4) ظالِم، وَلا سَغَبِ(5) مظلوم، لاَلْقَیْتُ حَبْلَها عَلى غارِبِه(6)، وَلَسَقیتُ آخِرَها بِکأسِ اَوَّلِها».
جمله «لَسَقَیْتُ آخِرَها بِکَاْسِ اَوَّلِها»; (آخرینش را با جام اوّلینش سیراب مى کردم) کنایه از این است: همان گونه که در برابر خلفاى سه گانه گذشته صبر و شکیبایى پیشه کردم، در ادامه راه نیز چنین مى کردم. (7)
ولى به دو دلیل خود را ملزم به پذیرش و قیام کردم، زیرا از یکسو با وجود آن همه ناصر و یاور، حجّت بر من تمام بود و از سوى دیگر خداوند از دانشمندان هر امّتى پیمان گرفته که وقتى بى عدالتى را در جامعه مشاهده مى کنند تا آن حدّ که ظالمان از پرخورى بیمار شده و مظلومان از گرسنگى، سکوت روا ندارند، برخیزند و دست ظالم را از گریبان مظلوم قطع کنند و عدل الهى را در جامعه پیاده نمایند.
این سخن امام امیرالمومنین علی(ع) هشدارى است به همه اندیشمندان و علماى امّتها که وقتى امکانات تشکیل حکومت و اجراى عدل و قسط الهى فراهم گردد، سکوتشان مسئولیّت آفرین است، باید قیام کنند و براى بسط عدالت و اجراى فرمان خدا مبارزه با ظالمان را شروع نمایند. آنها که مى پندارند، تنها با انجام فرایضى همچون نماز و روزه و حج و پاره اى از مستحبّات، وظیفه خود را انجام داده اند، سخت در اشتباهند. اجراى عدالت و حمایت از مظلوم و مبارزه با ظلم ظالم نیز در متن وظایف اسلامى آنان قرار دارد.
سرانجام امام امیرالمومنین علی(ع) در ادامه این سخن و در آخرین جلمة این خطبة داغ سیاسی اجتماعیِ پر معنی، می فرماید: (آری اگر به خاطر دلایل فوق نبود هرگز تن به پذیرش این بیعت نمی دادم و در آن هنگام [در می یافتید که] ارزش این دنیایی شما [با همه زرق و برقش که برای آن سر و دست می شکنید] در نظر من از آب بینی یک بز کمتر است)؛ «و لالفیتم(8) دنیاکم هذه ازهد عندی من عفطة(9)عنز». (10)
در اینجا پاسخ به یک سؤال ضروری است و آن اینکه: ممکن است گفته شود: بنابر عقیده «امامیّه» و پیروان مکتب اهل البیت(علیهم السلام) امام، منصوب از طرف خداوند به وسیله پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) است نه منتخب از سوى مردم: در حالى که تعبیرات بالا که مى فرماید: اگر چنین و چنان نبود من هرگز خلافت را نمى پذیرفتم و از آن صرف نظر مى کردم، تناسب با انتخابى بودن امامت و خلافت دارد.
پاسخ این سؤال با توجّه به یک نکته روشن است و آن این که: امامت و خلافت داراى واقعیّتى است و مقام ظهور و بروزى: واقعیّت آن از سوى خدا و به وسیله پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) تعیین مى شود، ولى ظهور و بروز آن و تدبیر و تصرّف در امور مسلمین و جامعه اسلامى، منوط به این است که در مردم آمادگى وجود داشته باشد و یار و یاروانى براى حمایت از آن بپاخیزند و این جز با بیعت و پذیرش مردم امکان پذیر نیست. به همین دلیل على(علیه السلام) در دوران خلفاى سه گانه یعنى حدود 25 سال ـ خانه نشین بود و در امر خلافت دخالتى نمى کرد در عین این که مقام امامت او که از سوى خدا بود هیچ گونه کمبودى نداشت.
شبیه همین معنا درباره بعضى دیگر از امامان مانند امام صادق(علیه السلام) دیده مى شود که از سوى «ابومسلم» پیشنهاد خلافت به آن حضرت شد و حضرت چون اطمینان به توطئه داشت نپذیرفت. و گاه به امامان پیشنهاد مى کردند که چرا قیام نمى کنید و مقام خلافتى را که از آن شماست بر عهده نمى گیرید؟ در جواب مى فرمودند: «ما یار و یاور به مقدار کافى براى این امر نداریم». (11)، (12)
پی نوشت:
(1) . «نَسَمَه» در اصل به معناى وزش ملایم باد است و گاه به نفس کشیدن یا به خود انسان اطلاق مى شود و در کلام مورد بحث به معناى «انسان» یا «روح» است.
(2) . «حاضر» به معناى «شخص یا چیزى» است که حضور دارد و به گفته ارباب لغت گاه به معناى «قبیله و طایفه بزرگ» نیز آمده است و در کلام بالا به هر دو معنا ممکن است آمده باشد.
(3) . «لایُقارّوا» از ماده «قرار» به معناى «سکون و آرامش» است. بنابراین مفهوم جمله این است که ساکت ننشینند و آرام نباشند.
(4) . «کِظَّة» به معناى «حالت ناراحت کننده اى است که از پرخورى حاصل مى شود» و در جمله بالا «کنایه از تعدّى بر دیگران و غصب حقوق آنان است».
(5) . «سَغَب» در اصل به معناى «گرسنگى» است و لذا به سال هاى قحطى «ذو مسغبه» گفته مى شود و در قرآن مى خوانیم: «اَوْ اِطْعام فى یَوْم ذى مَسْغَبَة» و در کلام امام امیرالمومنین علی(ع) «کنایه از پایمال شدن حقوق مظلومان» است.
(6) . «غارِب» فاصله اى «میان گردن و کوهان شتر» را مى گویند که وقتى مى خواهند شتر را رها کنند معمولا مهارش را به آن محل از پشت مى اندازند.
(7) . شاهد این سخن شعرى است که از آن حضرت در داستان مخالفت «طلحه» و «زبیر» و «فراهم آوردن مقدّمات جنگ جمل نقل شده که فرمود: «فِتَن تَحِلُّ بِهِمْ وَهُنَّ شَوارِعُ تُسْقى اَواخِرُها بِکَاْسِ الاَوَّلِ» اشاره به این که: فتنه هایى در پیش است که همه را در بر مى گیرد و هرکس به سهم خود در آن گرفتار مى آید (بحارالانوار، ج 32، ص 118).
(8) . «اَلْفَیْتُمْ» از ماده «الْفاء» به معناى یافتن چیزى است.
(9) . «عفطة» در اصل به گفته «مقاییس اللغة» به معناى «صداى مختصر است، به همین جهت به عطسه کردن گوسفند یا بز «عفطة» مى گویند و در کلام بالا اشاره به ذرّات آب بینى است که به هنگام عطسه کردن به اطراف پراکنده مى شود. این تفسیرى است که در مقاییس آمده است ولى بعضى دیگر از ارباب لغت به بعضى از صداهاى دیگرى که از حیوان خارج مى شود نیز عفطه گفته اند.
(10) . «عنز» به معناى بز ماده است.
(11) . اصول کافى، ج 2، ص 242. کتاب الایمان و الکفر، باب فى قلّة عدد المؤمنین، ح 4.
(12) . پيام امام امير المومنين عليه السلام، آيت الله العظمى ناصر مكارم شيرازى، دار الكتب الاسلاميه، تهران، 1387 ه. ش، ج 1، ص 397
پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی
بیعت مردم،بیعت مردم با امام علی،بیعت مردم با حضرت علی،بیعت مردم با امیرالمومنین،بیعت مردم با امیرالمومنین علی،علت پذیرش بیعت مردم،علت پذیرش بیعت مردم توسط امام علی،علت پذیرش بیعت مردم توسط امیرالمومنین،علت پذیرش بیعت مردم توسط حضرت علی،علت پذیرش بیعت مردم توسط امیرالمومنین علی،چرا امیرالمومنین علی بیعت مردم را پذیرفت؟،چرا حضرت علی بیعت مردم را پذیرفت؟،چرا امام علی بیعت مردم را پذیرفت؟