جانشین پیامبر(ص) در جنگ تبوک که بود؟

پیامبر(صلی الله علیه وآله) در جنگ تبوک چه کسی را به عنوان جانشین خود معرفی کرد؟
علمای هر دو مذهب نقل کرده اند: پیامبر(ص) به سوى تبوک حرکت کرد و على(ع) را به جاى خود نهاد. على(ع) گفت: آیا مرا در میان کودکان و زنان مى گذارى؟ فرمود: «آیا خشنود نمى شوى که براى من، به منزله هارون براى موسى(ع) باشى، جز آن که پیامبرى پس از من نیست؟».
در صحیح بخارى ـ به نقل از سعد بن ابى وقّاص ـ آمده: پیامبر خدا(صلی الله علیه وآله) به سوى تبوک حرکت کرد و على(علیه السلام) را به جاى خود نهاد. على(علیه السلام) گفت: آیا مرا در میان کودکان و زنان مى گذارى؟
فرمود: «آیا خشنود نمى شوى که براى من، به منزله هارون براى موسى(علیه السلام) باشى، جز آن که پیامبرى پس از من نیست؟».(1)
و نیز به نقل از جابر است که می گوید: هنگام حرکت پیامبر(صلی الله علیه وآله) به سوى تبوک، على(علیه السلام) را دیدم که به شتر پیامبر(صلی الله علیه وآله) چسبیده و مى گوید: مرا بر جاى مى نهى؟
پیامبر(صلی الله علیه وآله) به على(علیه السلام) فرمود: «آیا خشنود نمى شوى که براى من، به منزله هارون براى موسى باشى، جز آن که پیامبرى پس از من نیست؟». (2)
همچنین در مسند ابن حنبل ـ به نقل از ابن عبّاس ـ آمده: پیامبر(صلی الله علیه وآله) با مردم براى جنگ تبوک، حرکت کرد. على(علیه السلام) به او گفت: با تو بیایم؟
پیامبر خدا به او پاسخ داد: «خیر».
على(علیه السلام) گریست. پیامبر(صلی الله علیه وآله) به او فرمود : «آیا خشنود نمى شوى که براى من، به منزله هارون براى موسى باشى، جز آن که تو پیامبر نیستى؟ لذا شایسته نیست که من بروم، مگر آن که تو جانشین من باشى».(3)
در کتاب صحیح مسلم هم ـ بـه نقل از عـامـر بـن سـعد بن ابى وقّاص، از پدرش ـ بیان می کند: معاویة بن ابى سفیان، فرمان احضار سعد را داد و گفت: چه چیز تو را باعث شده که به ابو تراب، ناسزا نمى گویى؟
گفت: سه چیز را که پیامبر خدا به علی فرمود، به یاد مى آورم لذا هرگز او را دشنام نمى دهم و اگر یکى از آن سه چیز براى من بود، از شتران سرخ مو (یعنى ارزشمند ترین چیزهاى دنیا) برایم محبوب تر بود.
1- پیامبر خدا ـ هنگامى که علی را در جنگ تبوک جانشین خود ساخت، على به او گفت: اى پیامبر خدا! مرا با زنان و کودکان به جا مى گذارى؟ـ شنیدم که پیامبر(صلی الله علیه وآله) به او فرمود: «آیا خشنود نیستى که نسبت به من، چون هارون نسبت به موسى(علیه السلام) باشى، جز آن که پیامبرى پس از من نیست؟».
2- در روز خیبر شنیدم که فرمود: «پرچم را به کسى مى دهم که خدا و پیامبرش را دوست دارد و خدا و پیامبرش او را دوست مى دارند». ما همه براى گرفتن پرچم، گردن کشیده بودیم.
پیامبر(صلی الله علیه وآله) فرمود: «على را برایم فرا بخوانید» و او را در حالى که چشم درد داشت، آوردند. رسول خدا(صلی الله علیه وآله) از آب دهانش به چشم علی مالید و پرچم را به وى داد و خداوند هم او را پیروز گرداند.
3- زمانی که آیه: مباهله نازل شد، پیامبر خدا، على و فاطمه و حسن و حسین را فرا خواند و فرمود: «پروردگارا! اینها خاندان من اند».(4)
همچنین در الطبقات الکبرى ـ به نقل از بَراء بن عازب و زید بن ارقم ـ نقل شده: پیامبر(صلی الله علیه وآله) در نبرد تبوک به على بن ابى طالب(علیه السلام) گفت: «چاره اى نیست ، جز این که یا من بمانم، یا تو». آنگاه على(علیه السلام) را بر جاى نهاد و چون براى جنگ از مدینه خارج شد. برخى گفتند: على را بر جاى ننهاد، فقط به خاطر دل آزردگى از او. چون این گفته به گوش على(علیه السلام) رسید، در پى پیامبر خدا رفت تا به وى رسید. پیامبر(صلی الله علیه وآله) به او فرمود: «چه چیز، تو را به این جا کشانده است؟».
گفت: چیزى نیست، جز آن که شنیدم برخى از مردم مى پندارند که تو تنها از این رو مرا بر جا نهادى که به خاطر چیزى از من ناراحت بودى.
پیامبر خدا خندید و فرمود: «اى على! آیا خشنود نمى شوى که براى من، مانند هارون براى موسى باشى، جز آن که تو پیامبر نیستى؟».
گفت: چرا، اى پیامبر خدا!
فرمود: «پس در واقع این گونه است».(5)، (6)

پی نوشت:
(1). صحیح البخاری، ج 4، ص 1602، ح 4154؛ صحیح مسلم ج 4، ص 1871، ح 31؛ مسند ابن حنبل ج 1، ص 386، ح 1583 و ص390، ح 1600؛ صحیح ابن حبّان، ج 15، ص 371، ح 6927؛ فضائل الصحابة لابن حنبل ج 2، ص 569، ح 960 و ص610، ح 1041؛ الطبقات الکبرى ج 3، ص 24 کلاهما عن سعد بن مالک؛ المستدرک على الصحیحین ج 3، ص 117، ح 4575؛ السنن الکبرى ج 9، ص 68، ح 17893؛ السنّة لابن أبی عاصم ص 586، ح 1334 و ص610، ح 1454؛ خصائص أمیر المؤمنین للنسائی، ص 121، ح 56 و ص 124، ح 59؛ المصنّف لابن أبی شیبة ج 7، ص 496، ح 11؛ مسند أبی یعلى؛ ج 1، ص 199، ح 339؛ مسند الطیالسی ص 29، ح 209؛ تاریخ بغداد ج 11، ص432، ح 6323 و ج 4، ص 204، ح1890؛ دلائل النبوّة للبیهقی ج 5، ص 220؛ حلیة الأولیاء ج 7، ص 196؛ البدایة و النهایة ج 7، ص 341؛ راجع سنن الترمذی ج 5، ص 638، ح 3724 5؛ مسند ابن حنبل ج 1، ص 391، ح 1608؛ تاریخ دمشق ج 42، ص 112، ح 8470 و ص 113، ح 8472 و اُسد الغابة ج 4، ص 99، الرقم 3789؛ المناقب لابن المغازلی، ص 29، ح 43، و المناقب للخوارزمی، ص 108، ح 115؛ و تاریخ الإسلام للذهبی، ج 3، ص 627.
(2). تاریخ دمشق؛ ج 42، ص 177، ح 8608؛ الأمالی للطوسی، ص 342، ح 702، عن عبید الله بن علیّ عن الإمام الرضا عن آبائه(علیهم السلام).
(3) . مسند ابن حنبل، ج 1، ص 709، ح 3062؛ المستدرک على الصحیحین، ج 3، ص 144، ح 4652؛ فضائل الصحابة لابن حنبل ج 2، ص 684، ح 1168؛ المعجم الکبیر، ج 12، ص 78، ح 12593؛ خصائص أمیر المؤمنین للنسائی، ص 73، ح 23؛ تاریخ دمشق، ج 42، ص 102، ح 8454 و ص98، ح 8441، نحوه و فی آخره «و إنّک خلیفتی فی کلّ مؤمن» بدل «إنّه لاینبغی...»؛ المناقب للخوارزمی، ص 126، ح 140؛ البدایة والنهایة، ج 7، ص 339؛ ذخائر العقبى، ص 157؛ تفسیر فرات، ص 342، ح 466 و ص421، ح 558، و فیها إلى «بنبیّ»؛ شرح الأخبار، ج 2، ص 300، ح 618، و راجع ص 210 ح 541.
(4). صحیح مسلم، ج 4، ص1871، ح32؛ سنن الترمذی، ج 5، ص 638، ح 3724؛ خصائص أمیر المؤمنین للنسائی، ص 44، ح 9 و فیه «آیة التطهیر» بدل «آیة المباهلة»؛ البدایة و النهایة، ج 7، ص340، عن إبراهیم بن سعد بن أبی وقّاص عن أبیه.
(5). الطبقات الکبرى، ج 3، ص 24 و ص 23 عن أبی سعید؛ تاریخ دمشق، ج 42، ص 186، ح 8632؛ المعجم الکبیر ، ج 5، ص 203، ح 5094؛ أنساب الأشراف، ج 2، ص 349 کلّها نحوه و راجع ص 348.
(6). گردآوری از کتاب: دانش نامه امیرالمومنین، محمد محمدی ری شهری، سازمان چاپ و نشر دار الحدیث، چاپ اوّل، ج2، ص 51.

پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی