مصداق (الصادقین) در آیه 119 سوره توبه

منظور از «صادقین» در آیه «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللّهَ وَ کُونُوا مَعَ الصّادِقینَ» چیست؟

گر چه «صادِقِین»، در آیه 119 سوره توبه مفهوم وسیعى دارد، ولى از روایات بسیارى استفاده مى شود که منظور از آن در اینجا، تنها معصومین(ع) هستند. این مطلب را می توان از خود آیه استفاده کرد، زیرا گروهی که مؤمنان به پیروی بی قید و شرط از آنها مأمور شده اند، باید معصوم باشند. همچنین روشن است که منظور از صادقین، مؤمنان یا امت نیست، چون در این صورت آن ها، باید امر به پیروی از خود شده باشند، یعنی هم پیشوا باشند و هم پیرو.
گر چه «صادِقِین»، مفهوم وسیعى دارد، ولى از روایات بسیارى استفاده مى شود که: منظور از «صادقین» در اینجا، تنها معصومین(علیهم السلام) هستند.
«سلیم بن قیس هلالى» چنین نقل مى کند: روزى امیر مؤمنان(علیه السلام) با جمعى از مسلمانان گفتگو داشت، از جمله فرمود: شما را به خدا سوگند مى دهم، آیا مى دانید: هنگامى که خدا آیه «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللّهَ وَ کُونُوا مَعَ الصّادِقینَ»(1) را نازل کرد و سلمان گفت: اى رسول خدا(صلى الله علیه وآله) منظور از آن عام است یا خاص؟!
پیامبر(صلى الله علیه وآله) فرمود: مأمورین به این دستور، همه مؤمنانند، و اما عنوان صادقین مخصوص برادرم على(علیه السلام)، و اوصیاء بعد از او تا روز قیامت است؟
هنگامى که على(علیه السلام) این سؤال را کرد، حاضران گفتند: آرى این سخن را از پیامبر(صلى الله علیه وآله)شنیدیم.
«نافع»، از «عبداللّه بن عمر»، در تفسیر آیه چنین نقل مى کند: خداوند نخست به مسلمانان دستور داد که از خدا بترسند، سپس فرمود: «کُونُوا مَعَ الصّادِقینَ» «یعنى: مَعَ مُحَمَّد وَ أَهْلِ بَیْتِه»؛ (با پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) و خاندانش).
گر چه بعضى از مفسران اهل تسنن، مانند نویسنده «المنار»، ذیلِ روایتِ فوق را به این صورت نقل کرده اند: «مَعَ مُحَمَّد وَ أَصْحابِهِ».
ولى با توجه به این که مفهوم آیه عام است، و هر زمانى را شامل مى شود، و مى دانیم صحابه پیامبر(صلى الله علیه وآله) در زمان محدودى بودند، عبارتى که در کتب «شیعه» از «عبداللّه بن عمر» نقل شده صحیح تر به نظر مى رسد.
نویسنده تفسیر «برهان»، نظیر این مضمون را از طرق اهل تسنن نقل کرده و مى گوید: «موفق بن احمد»، به اسناد خود، از «ابن عباس» در ذیل آیه فوق چنین نقل کرده: «هُوَ عَلِىُّ بْنِ أَبِى طالِب»؛ (او على بن ابى طالب است).
سپس مى گوید: همین مطلب را «عبد الرزاق» در کتاب «رموز الکنوز» نیز آورده است.
اما مسأله مهم تر این است که: در آیه فوق دو دستور داده شده: نخست دستور به تقوا و سپس دستور به همراه بودن با صادقین.
اگر مفهوم «صادِقِین» در آیه عام باشد، و همه مؤمنان راستین و با استقامت را شامل گردد، باید گفته شود: «وَ کُونُوا مِنَ الصّادِقِین»؛ (از صادقین باشید)، نه با صادقین باشید (دقت کنید).
این خود قرینه روشنى است که: «صادِقِین» در آیه، به معنى گروه خاصى است.
از سوى دیگر، منظور از همراه بودن، این نیست که انسان همنشین آنها باشد، بلکه بدون شک، منظور آن است که همگام آنها باشد.
آیا اگر کسى معصوم نباشد، ممکن است بدون قید و شرط، دستور پیروى و همگامى با او صادر شود؟
آیا این خود دلیل بر آن نیست، که این گروه تنها معصومانند؟!
بنابراین، آنچه را از روایات استفاده کردیم، با دقت و تأمل از خود آیه نیز مى توان استفاده کرد.
جالب توجه این که: مفسر معروف «فخر رازى»، که به تعصب و تشکیک معروف است، این حقیقت را پذیرفته (هر چند غالب مفسران اهل تسنن، با سکوت از این مسأله گذشته اند!).
او مى گوید: «خداوند مؤمنان را به همراه بودن با صادقین دستور داده، بنابراین آیه دلالت بر این دارد: آنها که جائز الخطا هستند، باید به کسى اقتدا کنند که معصوم است، تا در پرتو او از خطا مصون بمانند، و این معنى در هر زمانى خواهد بود، و هیچ دلیلى بر اختصاص آن به عصر پیامبر(صلى الله علیه وآله) نداریم».
ولى بعداً اضافه مى کند: «قبول داریم که مفهوم آیه این است، و در هر زمانى باید معصومى باشد، اما ما این معصوم را مجموع امت مى دانیم نه یک فرد!، و به تعبیر دیگر: این آیه دلیل بر حجیت اجماع مؤمنین، و عدم خطاى مجموع امت است».
به این ترتیب، «فخر رازى» نیمى از راه را به خوبى پیموده، اما در نیمه دوم گرفتار اشتباه شده است، اگر او به یک نکته که در متن آیه است توجه مى کرد، نیمه دوم راه را نیز به طور صحیح مى پیمود، و آن این که:
اگر منظور از صادقان مجموع امت باشد، خود این گروه که مأمور همراهى صادقان شده اند نیز جزء آن مجموع اند، و در واقع همراه، جزئى از پیشوا مى شود، و اتحاد تابع و متبوع خواهد شد، در حالى که ظاهر آیه این است: پیروان از پیشوایان، و تابعان از متبوعان جدا هستند (دقت کنید).
نتیجه این که: آیه فوق، از آیاتى است، که دلالت بر وجود معصوم در هر عصر و زمان مى کند.(2)

پی نوشت:
(1). سوره توبه، آیه 119.
(2). گرد آوري از کتاب: تفسیر نمونه، آيت الله العظمي مکارم شيرازي، دار الکتب الإسلامیه، چاپ سی و چهارم، ج 8، ص 227.

پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی