مصداق (صالح المومنین) در آیه 4 سوره تحریم

امیرالمومنین علی(ع) مصداق (صالح المومنین)در آیه 4 سوره تحریم

منظور از «صالح المؤمنین» در آیه چهارم سوره تحریم کیست؟

بدون شک، «صالح المؤمنین» که در آیه «وَ إِنْ تَظاهَرا عَلَیْهِ فَإِنَّ اللّهَ هُوَ مَوْلاهُ وَ جِبْرِیلُ وَ صالِحُ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمَلائِکَةُ بَعْدَ ذلِکَ ظَهِیرٌ»، (1) آمده است؛ معنى وسیعى دارد که همه مؤمنان صالح، با تقوا و کامل الایمان را شامل مى شود، هر چند «صالح» در اینجا مفرد است، و نه جمع، ولى چون معنى جنسى دارد، از آن عمومیت استفاده مى شود. (2)
اما، در این که مصداق اتمّ و اکمل آن در اینجا کیست؟ از روایات متعددى استفاده مى شود که، منظور «امیر مؤمنان على»(علیه السلام) است.
در حدیثى از امام باقر(علیه السلام) مى خوانیم: «لَقَدْ عَرَّفَ رَسُولُ اللّهِ(صلى الله علیه وآله) عَلِیّاً(علیه السلام) أَصْحابَهُ مَرَّتَیْنِ: أَمّا مَرَّةً فَحَیْثُ قالَ: «مَنْ کُنْتُ مَوْلاهُ فَعَلِىٌّ مَولاهُ» وَ أَمَّا الثّانِیَةُ فَحَیْثُ نَزَلَتْ هذِهِ الاْ یَةُ: «فَإِنَّ اللّهَ هُوَ مَوْلاهُ وَ جِبْرِیلُ وَ صالِحُ الْمُؤْمِنِینَ...» أَخَذَ رَسُولُ اللّهِ(صلى الله علیه وآله) بِیَدِ عَلِىٍّ(علیه السلام) فَقالَ: أَیُّهَا النّاسُ هذا صالِحُ الْمُؤْمِنِیْن»؛ (رسول خدا دو بار على(علیه السلام) را [با صراحت] به یارانش معرفى کرده، یک بار آنجا [در غدیر خم] که فرمود: «مَنْ کُنْتُ مَوْلاهُ فَعَلِىٌّ مَولاهُ»؛ (هر کس من مولاى او هستم على مولاى او است)، و اما بار دوم هنگامى که آیه «إِنَّ اللّهَ هُوَ مَوْلاهُ» نازل شد، رسول خدا دست على(علیه السلام) را گرفت و فرمود: اى مردم این صالح المؤمنین است!). (3)
این معنى را بسیارى از علماى اهل سنت نیز در کتاب هاى خود نقل کرده اند از جمله علامه «ثعلبى»، و علامه «گنجى» در «کفایة الطالب» و «ابو حیان اندلسى» و «سبط ابن جوزى» و غیر آنها. (4)
جمعى از مفسران از جمله: «سیوطى» در «درّ المنثور» ذیل آیه مورد بحث و «قرطبى» در تفسیر معروف خود و همچنین «آلوسى» در «روح المعانى» در تفسیر همین آیه این روایت را نقل کرده اند.
نویسنده «روح البیان» بعد از نقل این روایت از «مجاهد» مى گوید: مؤید این حدیث، حدیث معروف «منزلت» است، که پیامبر(صلى الله علیه وآله) به على(علیه السلام) فرمود: «أَنْتَ مِنِّی بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَى»، زیرا عنوان «صالحین» در آیات قرآن براى انبیاء آمده است، از جمله در آیه «وَ کُلاًّ جَعَلْنا صالِحِینَ»، (5) و در آیه «وَ أَلْحِقْنِی بِالصّالِحِینَ»، (6) مى باشد (که در اولى عنوان «صالح»، به جمعى از انبیاء، و در دومى به حضرت یوسف اطلاق شده است) هنگامى که على(علیه السلام) به منزله «هارون» باشد، او نیز مصداق صالح است (دقت کنید).
کوتاه سخن این که: احادیث در این زمینه فراوان است، مفسر معروف، محدث «بحرانى» در تفسیر «برهان» بعد از ذکر روایتى در این زمینه، از «محمّد بن عباس»، (7) نقل مى کند، او 52 حدیث در این زمینه از طرق شیعه و اهل سنت جمع آورى کرده، سپس خود او به نقل قسمتى از آن مى پردازد. (8)، (9)

پی نوشت:
(1). سوره تحریم، آیه 4.
(2). بعضى «صالح» را در اينجا جمع دانسته و گفته اند: نظر به اين كه واو «صالِحُوا» به هنگام اضافه حذف مى ‏شود، در رسم الخط قرآن نيز نيامده است، ولى، اين معنى بعيد به نظر مى‏ رسد.
(3). تفسير «مجمع البيان»، جلد 10، صفحه 316.
(4). براى توضيح بيشتر به جلد 3، «احقاق الحق»، صفحه 311 مراجعه فرمائيد.
(5). سوره انبیاء، آیه 72.
(6). سوره یوسف، آیه 101.
(7). به نظر مى ‏رسد كه «محمّد بن عباس» در اينجا همان «ابو عبداللّه» معروف به «ابن الحجام» است، نويسنده كتاب «ما نزل من القرآن من اهل بيت» كه جمعى از علماء گفته‏ اند: كتابى است كه همچون آن تا كنون تأليف نيافته (جامع الرواة، جلد 2، صفحه 134).
(8). تفسير «برهان»، جلد 4، صفحه 353، ذيل حديث 2.
(9). گرد آوري از کتاب: تفسیر نمونه، آيت الله العظمي مکارم شيرازي، دار الکتب الإسلامیه، چاپ بیست و ششم، ج 24، ص 293.

پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی