اثبات حديث غدير

در اين بخش نكاتى را پيرامون اثبات حديث غدير بيان مى‏نماييم:
1. غدير از ديدگاه قرآن‏
درباره واقعه غدير و اهميّت اين روز، آياتى از قرآن نازل شده است. پيش از خطبه غدير اين آيه نازل شد:
«يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ»؛ «1»
اى پيامبر! آن چه از جانب پروردگارت بر تو نازل شده است، (به مردم) ابلاغ كن؛ و اگر چنين نكنى، رسالت خدا را انجام نداده‏اى.
آن گاه كه پيامبر خدا صلى اللَّه عليه وآله‏ خطبه را به پايان رساند، اين آيه كريمه فرو فرستاده شد:
«الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإسْلامَ ديناً»؛ «2»
امروز دين شما را به حدّ كمال رسانده و نعمت را بر شما تمام كردم و آيين اسلام را برايتان برگزيدم.
هنگامى كه خطبه غدير پايان يافت و مسأله بيعت با امير مؤمنان على‏ عليه السلام‏ به طور جدّى مطرح شد، عربى درخواست عذاب نمود و اين آيه درباره او نازل شد:
«سَأَلَ سائِلٌ بِعَذابٍ واقِعٍ»؛ «3»
درخواست كننده‏اى تقاضاى وقوع عذابى نمود.
خلاصه شأن نزول اين آيه مباركه چنين است:
پس از آن كه واقعه غدير پايان يافت، شخصى به نام «حارث بن نُعمان فهرى» نزد رسول خدا صلى اللَّه عليه وآله‏ آمد و با حالى آشفته به حضرتش چنين خطاب كرد: ما را به نماز گزاردن امر نمودى امتثال كرديم. دستور به پرداخت زكات فرمودى اطاعت كرديم و ... و اكنون‏ بازوى پسر عمويت را گرفته و او را به عنوان ولىّ و سرپرست بر ما نصب نمودى! آيا اين دستور از پيش خود توست يا از خدا؟
پيامبر خدا صلى اللَّه عليه وآله‏ در پاسخ فرمود:
والّذي لا إله إلّاهو، هذا من اللَّه؛
به خدايى كه جز او معبودى نيست سوگند! اين فرمانى از جانب خداوند است.
حارث پشت كرد و به طرف مركب خود حركت كرد و مى‏گفت:
خدايا! اگر آن چه محمّد مى‏گويد حق است، بارانى از سنگ‏هاى آسمانى بر ما ببار و يا عذاب دردناكى بر ما فرو فرست!
هنوز به مركبش نرسيده بود كه خداوند سنگى فرو فرستاد كه بر فرقش خورد و از دامنش بيرون گشت. در اين هنگام خداوند اين آيه را نازل فرمود:
«سَأَلَ سائِلٌ بِعَذابٍ واقِعٍ* لِلْكافِرينَ لَيْسَ لَهُ دافِعٌ»؛ «4»
درخواست كننده‏اى تقاضاى وقوع عذابى كرد. اين عذاب براى كافران است و هيچ كس نمى‏تواند آن را دفع كند. «5» اين آيه و آياتى ديگر، درباره واقعه غدير خمّ است و هر يك از اين آيه‏ها بحث مستقلّ و جداگانه‏اى را مى‏طلبد كه به فرصتى بيش از اين نيازمند است؛ از اين رو پژوهندگان را به منابع مربوط به اين آيات ارجاع مى‏دهيم.
2. شمار راويان حديث غدير از صحابه‏
طبق تحقيقى كه انجام يافته است، بيش از يك‏صد و بيست مرد و زن صحابى به نقل حديث غدير پرداخته‏اند و محدثان اهل سنّت در كتاب‏هايشان با سلسله سندهاى خود حديث غدير را از اين‏ها نقل كرده‏اند كه اين روايت‏ها در كتاب‏هايى كه به طور مستقل در زمينه حديث غدير نوشته شده آمده‏اند.
در ميان مورّخان و سيره‏نويسان، نسبت به شمار حاضران در روز غدير و شنوندگان خطبه رسول خدا صلى اللَّه عليه وآله‏ اختلاف نظر است كه بنا بر برخى از اقوال، شمار حاضران در آن اجتماع، يك‏صد و بيست هزار نفر بوده است و واضح است كه با توجّه به اين نقل، حديث غدير فقط از 11000 حاضران، به ما رسيده است.
3. راويان حديث غدير از تابعين‏
نكته ديگر اين كه تعداد راويان حديث غدير از تابعين، چند برابر صحابه است. البتّه اين امرى روشن است؛ زيرا افراد بسيارى از تابعين‏
اين حديث شريف را از يك صحابى شنيده‏اند و اين حديث را براى تعداد زيادى از شاگردان خود نقل كرده‏اند. از اين رو شمار علماى اهل تسنّن در قرون متمادى كه در زمره راويان حديث غدير به شمار مى‏آيند به صدها نفر مى‏رسد.
4. اسناد حديث غدير
حديث غدير با سندهاى بسيارى نقل شده و فراتر از حدّ تواتر است. از اين رو سندهاى اين حديث قابل شمارش نيست. سه شاهد بر اين مطلب مى‏توان ارائه كرد:
نخست. كتاب‏هايى كه درباره سندهاى حديث غدير تأليف شده به حدّى زياد است كه اگر بخواهيم به نام آن‏ها اشاره كرده و نگارندگان آن‏ها را- از علماى بزرگ گذشته- معرفى كنيم، سخن به درازا مى‏كشد و در اين نوشتار نمى‏گنجد.
دوم. عدّه‏اى از نگارندگان بزرگ اهل تسنّن، با جمع‏آورى احاديث متواتر، كتاب‏هايى در اين زمينه تأليف كرده‏اند كه «حديث غدير» نيز در بسيارى از آن تأليفات، به عنوان حديثى متواتر ذكر شده است. براى نمونه به ذكر چند مورد اكتفا مى‏شود:
1. جلال الدين عبدالرحمان سيوطى كه يكى از بزرگ‏ترين‏
علماى اهل تسنن در قرن نهم و دهم و داراى تأليفات بسيارى است، چند كتاب جداگانه در احاديث متواتر تأليف نموده و «حديث غدير» را در آن‏ها آورده است. «6» 2. مرتضى زبيدى، نويسنده كتاب تاج العروس كه از معتبرترين كتاب‏هاى لغوى است، يكى از تأليفاتش را به احاديث متواتر اختصاص داده و «حديث غدير» را در آن ذكر كرده است. «7» 3. كتّانى نيز كتابى را در احاديث متواتره نگاشته و «حديث غدير» را در آن آورده است. «8» 4. شيخ على متقى هندى، نگارنده كتاب كنز العمّال، كتاب ويژه‏اى در احاديث متواتر نگاشته و «حديث غدير» را در آن آورده است.
5. ملّا على قارى هروى نيز كتابى در خصوص احاديث متواتر تأليف نموده است و «حديث غدير» را در آن ذكر كرده است.
بنا بر اين، «حديث غدير» در كتاب‏هايى كه به احاديث متواتر اختصاص دارد موجود است.
سوم. عدّه زيادى از محدّثان و حافظان بزرگ اهل تسنن به تواتر حديث غدير تصريح نموده‏اند كه براى نمونه به ذكر نام سه نفر از آنان اكتفا مى‏شود:
1. شمس الدين ذهبى، با تعصّب شديدى كه به عقايد اهل تسنّن دارد مى‏گويد: حديث غدير متواتر است و من يقين دارم كه رسول خدا صلى اللَّه عليه وآله‏ اين سخن را فرموده است. «9» 2. ابن كثير دمشقى نيز در كتاب البداية و النّهايه به تواتر «حديث غدير» اعتراف مى‏كند. «10» 3. حافظ كبير شمس الدين جَزَرى نيز در كتاب اسنى المطالب فى مناقب علىّ بن ابى‏طالب‏ عليهما السلام‏، به تواتر «حديث غدير» اعتراف مى‏نمايد. «11» البته ما در اين جا فقط به چهار نكته اساسى اشاره كرديم كه هر كدام از آن‏ها به تأليف جداگانه‏اى نياز دارد و از حوصله اين نوشتار بيرون است.
______________________________
(1). سوره مائده: آيه 67.
(2). سوره مائده: آيه 3.
(3). سوره معارج: آيه 1.
(4). سوره معارج: آيات 1 و 2.
(5). تفسير ثعلبى: 10/ 35، شواهد التنزيل: 2/ 381.
(6). ر. ك: نظم المتناثر من الحديث المتواتر: 195، النصائح الكافيه: 92، نفحات الأزهار: 8/ 319.
(7). ر. ك: ملحقات احقاق الحق: 23/ 10.
(8). نظم المتناثر من الحديث المتواتر: 194 حديث 232.
(9). سير اعلام النبلاء: 8/ 335.
(10). البداية والنهايه: 5/ 213.
(11). أسنى المطالب فى مناقب على بن ابى طالب عليهما السلام: 3 و 4.