راویان حدیث منزلت و تواتر حدیث منزلت

راويان حديث منزلت و تواتر اين حديث

راويان حديث منزلت‏
اسامى برخى از اصحاب پيامبر كه حديث منزلت را روايت كرده‏اند مى‏آوريم.
هم چنين به نام مشهورترين راويان پرآوازه از محدّثان، مفسّران و تاريخ نگاران در قرن‏هاى مختلف اشاره مى‏نماييم.
1. امير مؤمنان على‏ عليه السلام.
در رأس راويان اين حديث از اصحاب پيامبر اكرم‏ صلى اللَّه عليه وآله‏، نام امير مؤمنان على‏ عليه السلام‏ مى‏درخشد.
هم چنين اين حديث را اين عدّه‏اى از صحابه نقل كرده‏اند كه عبارتند از:
2. عبداللَّه بن عبّاس؛
3. جابر بن عبداللَّه انصارى؛
4. عبداللَّه بن مسعود؛
5. سعد بن ابى وَقّاص؛
6. عمر بن خطّاب؛
7. ابو سعيد خُدرى؛
8. براء بن عازب؛
9. جابر بن سمره؛
10. ابو هريره؛
11. مالك بن حويرث؛
12. زيد بن ارقم؛
13. ابو رافع؛
14. حذيفة بن أسيد؛
15. انس بن مالك؛
16. عبداللَّه بن ابى اوفى‏؛
17. ابو ايّوب انصارى؛
18. عقيل بن ابى طالب؛
19. حُبشى بن جناده؛
20. معاوية بن ابى سُفيان.
از راويان اين حديث، زنان اصحاب نيز هستند كه عبارتند از:
1. ام المؤمنين امّ سلمه (كه رضوان خدا بر او باد)؛
2. اسماء بنت عميس.
حديث منزلت و تواتر آن‏
بيش از سى نفر از صحابه اين حديث را روايت كرده‏اند. شايد مجموع راويان مرد و زن از صحابه، تا چهل نفر نيز برسند.
ابن عبدالبرّ در كتاب‏ الاستيعاب‏ درباره حديث منزلت مى‏نويسد:
اين حديث از معتبرترين و صحيح‏ترين روايات است.
وى در ادامه مى‏افزايد: حديث سعد بن ابى وَقّاص با سندهاى بسيارى نقل شده است.
آن گاه ابن عبدالبرّ عدّه‏اى از اصحابى كه اين حديث را روايت كرده‏اند نام برده و در پايان مى‏گويد: البتّه گروه ديگرى نيز اين حديث را روايت كرده‏اند كه ذكر اسامى آن‏ها به درازا مى‏كشد. «1» مزّى نيز در تهذيب الكمال‏ به اين حديث اشاره كرده و در شرح حال امير مؤمنان على‏ عليه السلام‏ همين گونه اظهار نظر مى‏كند. «2» حافظ ابن عساكر نيز در موارد بسيارى از تاريخ مدينة دمشق‏، به هنگام شرح حال امير مؤمنان على‏ عليه السلام‏، طرق و سندهاى اين حديث را از حدود بيست صحابى ذكر مى‏كند. «3»
هم چنين حافظ ابن حجر عسقلانى در فتح البارى‏، پس از آن كه عدّه‏اى از صحابه‏اى كه اين حديث را نقل كرده‏اند نام مى‏برد، متن روايات گروهى از آن‏ها را نقل مى‏كند و مى‏گويد: ابن عساكر در ضمن شرح حال على‏ عليه السلام‏، تمامى طُرُق حديث منزلت را ذكر كرده است. «4» بنا بر اين، حديث منزلت افزون بر اين كه نزد انديشمندان شيعه اماميه متواتر است، در نزد اهل سنّت نيز از احاديث صحيح، معروف و مشهور است؛ بلكه نزد آنان نيز از احاديث متواتر به شمار مى‏آيد.
حاكم نيشابورى در اين زمينه گويد: حديث منزلت به حدّ تواتر رسيده است. «5» هم چنان كه حافظ جلال الدين سيوطى نيز اين حديث را در كتاب‏ قطف الأزهار المتناثره فى الأخبار المتواتره‏ «6»- كه در بيان احاديث متواتر است- نقل مى‏كند.
از طرفى شيخ على متقى هندى نيز در كتاب‏ قطف الأزهار المتناثره فى الأخبار المتواتره‏ در نقل اين حديث از سيوطى پيروى كرده است. و از كسانى كه به تواتر اين حديث اعتراف كرده، شاه ولى اللَّه دهلوى محدّث ديار هند است. او اين مطلب را در كتاب‏ ازالة الخفاء فى سيرة الخلفاء آورده است.
راويان حديث منزلت در قرون متفاوت‏
ما به نام عدّه‏اى از مشهورترين مشاهير اهل تسنّن كه در قرن‏هاى مختلف اين حديث را روايت كرده‏اند اشاره مى‏كنيم.
1. محمّد بن اسحاق، نويسنده كتاب‏ السيره؛
2. ابوداوود سليمان بن داوود طيالسى در مسند؛
3. محمّد بن سعد، نگارنده كتاب‏ الطبقات الكبرى؛
4. ابوبكر بن ابى شِيبه، نگارنده‏ المصنّف؛
5. احمد بن حنبل شيبانى، نگارنده‏ المسند؛
6. محمد بن اسماعيل بُخارى در صحيح؛
7. مسلم نيشابورى در صحيح؛
8. ابن ماجه قزوينى در صحيح؛
9. ابوحاتِم بن حبّان در صحيح؛
10. محمد بن عيسى تِرمذى در صحيح؛
11. عبداللَّه بن احمد بن حنبل؛
او فرزند احمد بن حنبل شيبانى يكى از پيشوايان بزرگ اهل تسنّن است كه گاهى برخى از علما او را بر پدرش ترجيح مى‏دهند.
وى اين حديث را در بخش زيادات‏ مسند احمد و زيادات‏ مناقب‏ احمد ذكر كرده است.
12. ابوبكر بزّار، نگارنده‏ المسند؛
13. نَسائى، نگارنده‏ الصحيح؛
14. ابويعلى موصلى، نگارنده‏ المسند؛
15. محمّد بن جرير طبرى، نگارنده‏ تاريخ و تفسير؛
16. ابوعَوانه، نگارنده‏ الصحيح؛
17. ابوشيخ اصفهانى، نگارنده‏ طبقات المحدّثين؛
18. ابوالقاسم طبرانى، نويسنده‏ معجم‏هاى سه‏گانه؛
19. ابوعبداللَّه حاكم نيشابورى، نگارنده‏ المستدرك على الصحيحين؛
20. ابوبكر شيرازى، نگارنده كتاب‏ الألقاب؛
21. ابوبكر بن مردويه اصفهانى، نگارنده‏ تفسير؛
22. ابونعيم اصفهانى، نويسنده‏ حلية الأولياء؛
23. ابوالقاسم تنوخى؛ وى كتابى جداگانه در ذكر اسناد حديث منزلت نگاشته است.
24. ابوبكر خطيب بغدادى، نگارنده‏ تاريخ بغداد؛
25. ابن عبدالبرّ، نويسنده‏ الإستيعاب؛
26. بغوى؛ وى در نزد اهل تسنّن به محى السنّه معروف است.
كتاب‏ مصابيح السنه‏ را او نگاشته است.
27. رزين عبدرى، نويسنده‏ الجمع بين الصحاح؛
28. ابن عساكر، نويسنده‏ تاريخ مدينة دمشق؛
29. فخر رازى، نويسنده‏ التفسير الكبير؛
30. مجدالدين بن اثير جَزَرى، نويسنده‏ جامع الأصول؛
31. عزّالدين بن اثير، نويسنده‏ أُسد الغابه؛
32. ابن نجّار بغدادى، نويسنده‏ تاريخ بغداد؛
33. نَوَوى نويسنده شرح‏ صحيح‏ مسلم؛
34. ابوالعبّاس محب الدين طبرى، نويسنده‏ الرياض النضره فى مناقب العشرة المبشّره؛
35. ابن سيّد الناس، نگارنده‏ سيره؛
36. ابن قيّم جوزيه، نگارنده‏ سيره؛
37. يافعى، نويسنده‏ مرآة الجنان؛
38. ابن كثير دمشقى، نويسنده‏ تاريخ و تفسير؛
39. خطيب تبريزى، نويسنده‏ مشكاة المصابيح؛
40. جمال الدين مزّى، نويسنده‏ تهذيب الكمال؛
41. ابن شحنه، نويسنده‏ تاريخ‏ معروف؛
42. زين الدّين عراقى محدّث معروف، مؤلف كتاب‏هاى مختلف، از جمله‏ الألفيه فى علوم الحديث؛
43. ابن حجر عسقلانى، مؤلف كتاب‏هاى گوناگون؛
44. سيوطى، نگارنده كتاب‏هاى بسيارى مانند تفسير الدر المنثور و غير آن؛
45. دياربكرى، نگارنده‏ تاريخ الخميس؛
46. ابن حجر مكّى، نگارنده‏ الصواعق المحرقه؛
47. متقى هندى، نگارنده‏ كنز العمّال؛
48. مَنّاوى، نگارنده‏ فيض القدير فى شرح الجامع الصغير؛
49. ولى اللَّه دهلوى، نگارنده كتاب هايى مانند كتاب‏ حجة اللَّه البالغه وازالة الخفاء؛
50. احمد زينى دحلان، نويسنده‏ السيرة الدحلانيّه.
البته اين حديث شريف را جز اين افراد، محدّثان، مورخان و مفسّران بسيارى در قرن‏ها و طبقات مختلف در كتاب‏هاى خود نقل كرده‏اند.
______________________________
(1). الاستيعاب: 3/ 1097.
(2). تهذيب الكمال: 2/ 483.
(3). تاريخ مدينة دمشق: 1/ 306- 393، شرح حال امام على عليه السلام.
(4). فتح البارى: 7/ 60.
(5). كفاية الطالب في مناقب علىّ بن ابى طالب عليه السلام: 283.
(6). قطف الأزهار المتناثره فى الأخبار المتواتره: حرف الف.
نگاهي به حديث منزلت - آيت الله سيد علي حسيني ميلاني